De MuseumJeugdUniversiteit is een zondagse collegereeks in Leidse musea, voor enthousiaste en leergierige kinderen van acht tot twaalf jaar. Deze week was de tweede lezing van Museum Boerhaave en we namen een kijkje in het heelal. Ewine van Dishoeck, moleculair astrofysicus aan de Universiteit Leiden, legde de jonge studenten uit waar al het water in onze oceanen vandaan komt. De aarde bestaat voor tweederde uit water, ook ons lichaam bestaat voor een groot deel uit water dat we constant moeten bijvullen want anders gaan we dood. We weten allemaal dat we water nodig hebben, maar waar komt het vandaan?
Daar komt Ewine later op, maar eerst vraagt ze: wat is onze zon?
“Een ster!”, roepen veel kinderen meteen. Ons zonnestelsel, met zon, is ongeveer tien miljard kilometer groot en is geboren in een ‘donkere wolk’. Zulke donkere wolken zijn donker omdat ze vol zitten met kleine korreltjes, een soort zandkorreltjes. Deze wolken zijn dus donker van het stof, alsof je in een heel rokerige ruimte staat. Als een donkere wolk op een zeker moment ineenstort dan kan er een sterrenstelsel ontstaan met, zoals bij ons de zon, in het midden een ster. In een ronddraaiende kring daaromheen ontstaan dan alle planeten.
Hoe kunnen we dit allemaal weten?
Met infraroodlicht kun je dingen zien die je normaal niet ziet. Zo kun je ook naar een donkere wolk kijken met een infraroodtelescoop. Als je dit doet zie je al die zandkorrels zitten en zie je ook de sterren die zich mogelijk achter de wolk verschuilen. Ewine laat ons een filmpje zien waar we het ontstaan van een ster kunnen zien. De donkere wolk bestaat uit allerlei korrels die samenkomen en gaan ronddraaien in een grote schijf. Sommige klonteren samen in de schijf als heel grote bollen, sommige als kleintjes. Op die grote ronddraaiende schijf zie je op deze manier allemaal bolletjes ontstaan, de planeten, en in het midden één grote bol, de zon.
Maar wat is water nou precies?
Water bestaat uit twee “H” en één “O” atoom. Om water te maken moeten ergens dus deze atomen samenkomen. En juist in zo’n donkere wolken kunnen we allerlei atomen vinden. Door de bewegingen in deze wolk komen verschillende atomen samen. En zo wordt niet alleen water, maar ook alcohol, metaal en koolstof “gemaakt” in een donkere wolk. Een donkere wolk zit dus niet echt vol met stof, waardoor hij zo donker is, maar eigenlijk helemaal vol met atomen en al gemaakte stoffen. En zo ontstaat dus ook water. In één donkere wolk wordt voldoende water gemaakt om duizenden oceanen te vullen. Dus onze aarde vullen is een makkie voor zo’n donkere wolk!
Hoe komt dat water op de aarde terecht?
Al die verschillende atomen in een donkere wolk kunnen dus samen allerlei stoffen “maken”. Die stoffen zitten op de grote zandkorrels, die we op het filmpje tegen elkaar aan zagen vliegen, de meteorieten. Al dat water komt dus van die korrels uit een donkere wolk.
Op het moment dat een donkere wolk een sterrenstelsel vormt, gaan die korrels ergens heen. Korrels met water kunnen dan als een meteoriet op de aarde terechtkomen. Dat is héél spectaculair, maar een flinke meteorietinslag is vooral destructief, zoals ook alle kinderen na het zien van een helemaal kapotgeslagen aarde kunnen beamen. Maar als er kleine meteorieten inslaan, of als ze ons niet al te hard raken, dan is dit een mooie manier om water op de aarde te krijgen!
Leukste vraag: hoe oud is ons drinkwater?
Al het water op de aarde is hier gekomen lang voordat er mensen op aarde waren. Het stroomt, wordt opgenomen door de wolken en komt weer terug op de aarde in de vorm van regen. Maar het moment dat het water uit een donkere wolk via een meteoriet op de aarde is gekomen is al héél lang geleden. Eigenlijk is je glas water wel viereneenhalf miljard jaar oud!
-Geschreven voor het Leidsch Dagblad over museum Boerhaave-
Verder vertellen of mijn blog volgen? Klik dan hier:
